زمانی که مشغول به نگارش مقالات تحقیقی می‌شوید، هر بخش از آن دارای هدف و نیتی است که اگر به‌درستی به آن پرداخته نشود، امکان بروز مشکلاتی در کلیت مقاله وجود خواهد داشت. برای اینکه بتوانید هر بخش و قسمت از مقاله تحقیقی‌تان را به درستی بنویسید باید با کارکرد و ساختار هر بخش به‌خوبی آشنا باشید.

در این مقاله از عناصر گیج‌کننده در نگارش مقالات تحقیقی برایتان می‌گوییم تا در نوشتن دچار مشکل و سردرگمی نشوید. برای اینکه بتوانید مقاله‌ای تاثیرگذار به رشته تحریر درآورید باید چرایی وجود هر بخش از مقاله را بشناسید. گاهی‌اوقات تشخیص تفاوت میان بخش‌های مختلف مقالات تحقیقی کمی دشوار است. مثلا تفاوت میان شاخص استنادی یا همان سایتیشن با رفرنس یا مرجع‌دهی چیست. اگر شما هم در شناسایی بخش‌های مختلف مقالات تحقیقی دچار مشکل هستید با ما همراه باشید:

تفاوت چکیده با مقدمه در چیست؟

چکیده مقاله (abstract)خلاصه‌ای از مقاله است. در این بخش از مقاله تحقیقی از جزئیات مهم تحقیق گفته می‌شود. مثلا یافته‌ها، روش‌ها و نتایج کار در بخش چکیده قرار می‌گیرد. چکیده هر مقاله حاوی اطلاعاتی کلیدی درباره آن است که باعث می‌شود مخاطب درباره ادامه خواندن آن کار تصمیم‌گیری کند. به خصوص زمانی که مقالات به طور غیررایگان منتشر می‌شوند، این بخش از آنها به مخاطب کمک می‌کند که درباره خرید یا نخریدن مقاله تصمیم‌گیری کند.

اما هدف از نگارش مقدمه چیست؟ مقدمه (introcuction) بخش آغازین مقالات تحقیقی است و زمینه تحقیقات‌تان را معین می‌کند. در واقع، مخاطب با خواندن این بخش از مقاله متوجه می‌شود که انگیزه شما از نگارش متن چه بوده است. در بخش مقدمه از موضوع تحقیق، ادبیات تحقیقات پیشین، مشکلات و موانعی که بر سر راه تحقیقات‌تان بوده است و در نهایت مشکلاتی می‌گویید که مقاله شما قادر به حل آنها بوده است. بهتر است که این بخش از مقاله در پایان بخش مقدمه به شکل واضح بیان شود.

اگر بخواهیم به تفاوت میان چکیده و مقدمه بپردازیم باید بگوییم که چکیده در واقع نوعی تبلیغ برای مقاله تحقیقی شماست اما مقدمه شرح مفصل‌تری است و درباره موضوعی که کار کرده‌اید، توضیحات بیشتری را مطرح می‌کند. یادتان باشد که چکیده شامل روش‌ها و نتایج است اما مقدمه این بخش‌ها را ندارد.

تفاوت اهداف کلی و اهداف گام‌به‌گام مقاله در چیست؟

مقالات تحقیقی دارای دو بخش اهداف کلی (aim) و اهدف گام‌به‌گام (objectives) هستند. اهداف کلی همان اهدافی هستند که شما آرزو دارید با انجام تحقیقات‌تان به آنها دست پیدا کنید و اهداف گام‌به‌گام همان اهداف جزئی‌تر و عملی‌تری هستند که در هر بخش از پژوهش باید برای رسیدن به آنها تلاش کرد.

اگر بخواهیم به زبانی ساده‌تر و راحت‌تر درباره تفاوت این دو برایتان بگوییم باید اشاره کنیم که اهداف کلی خواسته‌های وسیع و کلان شما از انجام یک پژوهش هستند اما اهداف گام‌به‌گام راه رسیدن به اهداف را برایتان مشخص می‌کنند. به مثال زیر دقت کنید تا تفاوت این دو برایتان محرز شود:

هدف کلی (aim): تعیین اثر آنتی‌اکسیداتیو عصاره گیاه ایکس

اهداف گام‌به‌گام (objectives): آزمایش عصاره گیاه ایکس روی موش‌های آزمایشگاهی و بررسی سطح اکسیژن موجود در بدن موش‌ها در زمان استفاده از عصاره این گیاه

تفاوت بخش مقدمه و بیان مساله چیست؟

مقدمه بخش نخست مقالات تحقیقی است و در آن از زمینه تحقیق گفته می‌شود. هدف از نگارش بخش مقدمه، این است که مخاطب در جریان کارتان قرار بگیرد و پیش‌زمینه‌های لازم برای درک بهتر تحقیق را دریابد. در این بخش سوالات تحقیق و پیش‌زمینه مطالعه بیان می‌شود.

اما بیان مساله چیست؟ بیان مساله بخش مهمی از پروپوزال تحقیق است که توضیحی مختصر درباره موضوع، شرایط پژوهش یا موقعیت دلخواهتان برای انجام تحقیق در آن مطرح می‌شود. در واقع در بخش بیان مساله می‌توانید ایده‌آل‌هایتان را مطرح کنید و اشاره‌ای به شرایط مطلوب و واقعیت داشته باشید. بیان مساله می‌تواند پُلی برای یافتن سرمایه‌گذار برای انجام عملی پروژه‌تان باشد.

بیان مساله را قبل از انجام پژوهش می‌نویسید و مقدمه را بعد از به اتمام‌رسیدن کار. پس مقدمه به شرح اهداف و پرسش‌های تحقیق می‌پردازد و بیان مساله هم درباره مساله‌ای که درباره‌اش تحقیق می‌کنید، دیدی به مخاطب ارائه می‌کند.

تفاوت مرور ادبیات و پیشینه تحقیق چیست؟

مرور ادبیات و پیشینه تحقیق از دانش موجود در یک حیطه تحقیقاتی می‌گویند و شکاف‌هایی که در این زمینه تا رسیدن به نتیجه‌ای مطلوب وجود دارد هم آشکار می‌کنند. اما تفاوت‌هایی هم میان این دو وجود دارد. پیشینه تحقیق (study background) نخستین بخش مقدمه مقاله تحقیقاتی است که موضوع مقاله را بیان می‌کند و بستر تحقیقاتی را نمایان می‌سازد. در ادامه این بخش هم شاهد مرور ادبیات (literature review) هستیم. در این بخش کار تحقیقاتی تحلیل می‌شود و میزان پیشرفت دانش و اطلاعات در حوزه کاری تحقیق صورت‌گرفته بیان می‌گردد.

پیشینه تحقیق به صورتی مختصر و مفید نوشته می‌شود اما مرور ادبیات حاوی جزئیات است. ضمن اینکه باید متمرکز بر بستر و انگیزه تحقیقات نوشته شود. در یک کلام می‌توان گفت که پیشینه تحقیق به طور مفصل درباره موضوع مقاله توضیح می‌دهد و مرور ادبیات به پیگیری تحقیقات انجام‌شده درباره موضوع مقاله می‌پردازد و از پُر کردن شکاف‌هایی می‌گوید که مقاله شما در نظر دارد با ارائه جواب درباره موضوع خاص خود به پُر کردن آنها بپردازد.

تفاوت پرسش تحقیق و مساله تحقیق در چیست؟

مساله تحقیق (research problem) موضوعی مبسوط است که در طی مقاله به آن پرداخته می‌شود و به نگرانی‌ها، تردیدها یا دشواری‌های موجود در یک نظریه یا آزمایش می‌پردازد. رسیدگی به این بخش از مقالات تحقیقی نیازمند فکر و پژوهش است. در واقع، در بررسی مساله تحقیق باید از مشکل یا محدودیتی در زمینه علمی شما صحبت شود که نیاز به بررسی و رسیدگی دارد. برای رسیدن به پاسخی مناسب برای این مشکلات می‌توان مساله تحقیق را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرد.

اما پرسش تحقیق (research question) براساس طراحی تحقیق‌تان پاسخ داده می‌شود و سوالی مشخص است که بنا دارید در مقاله تحقیقی‌تان مشخصا به آن جواب بدهید. یافتن جوابی برای مساله تحقیق در گروی طی کردن گام‌های مختلف برای جواب دادن به پرسش تحقیق است. تعیین اهداف کلی و گام‌به‌گام مقالات تحقیقی هم به کمک پرسش تحقیق مقدور می‌شود.

تفاوت میان روش تحقیق و روش‌شناسی در چیست؟

روش تحقیق (research method) و روش‌شناسی (methodology) هم از آن اصطلاحات گیج‌کننده در زمینه نگارش مقالات هستند که باید به تفاوت‌های موجود در میانشان به شدت دقت کرد. روش‌شناسی تحقیق مجموعه‌ای گسترده از اصول است که به محققان در انتخاب روش مناسب انجام پژوهش‌هایشان کمک می‌کند. اما روش تحقیق چیز دیگری است و تکنیک‌ها و راه‌کارهایی ویژه است که در یک مقاله به کار رفته‌اند. بنا به ماهیت تحقیق، روش‌شناسی می‌تواند همراه با انتخاب روش‌های کیفی یا کمی برای پیش‌برد تحقیقات باشد. بعد از انتخاب این موضوع و روشن‌کردن وضعیت تحقیق که کیفی است یا کمی باید به سراغ انتخاب روش‌های تحقیق بروید و از روش‌هایی مانند مشاهده، پرسش‌نامه، مصاحبه، تحقیقات آزمایشگاهی و… بهره ببرید.

تفاوت میان بخش نتایج با بخش بحث در چیست؟

در بخش نتایج (results) و بحث (discussion) از نتایج و دستاوردهایتان حرف خواهید زد و به همین خاطر مهم‌ترین بخش‌های مقالات تحقیقاتی را می‌سازند. بخش نتایج بازگوکننده دستاوردها و یافته‌هایتان در پژوهش است و برای مطرح‌کردن آن نیاز به اعلام یافته‌ها در قالب نمودارها، جداول و شکل‌ها دارید. اما بخش بحث یا همان دیسکاشن دارای شرح خلاصه‌تری از یافته‌های مقالات تحقیقی است.

تمام نظرات، توضیحات و شرح‌های مرتبط با نتایج تحقیق در بخش بحث مطرح می‌شود. اجازه بدهید کمی دقیق‌تر درباره این موضوع برایتان بگوییم. مثلا اگر نوساناتی در یافته‌های خود می‌بینید، امکان ذکرکردن این موضوع در بخش نتایج وجود دارد. اما فرضیاتی که درباره رخ‌دادن یک موضوع در تحقیق مطرح می‌شود باید دربخش بحث قرار بگیرد.

توجه داشته باشید که بخش نتایج، یافته‌های تحقیق را ارائه می‌دهد اما به شرح یافته‌های آن نمی‌پردازد. جدا کردن این دو بخش از هم به شکل و شمائل ژورنالی وابسته است که چاپ مقاله در آن انجام خواهد شد. بعضی مواقع بنا به هویت و نوع تحقیقات مقاله می‌توان این دو بخش را تلفیق کرد و گاهی هم نیاز است تا هر یک را جداگانه مطرح کنید.

بخش نتایج مقاله شامل جداول، نمودارها و عناصر غیرمتنی دیگر تحقیق می‌شود. که هر یک باید توضیحات و زیرنویس‌هایی مشخص داشته باشند. تا سردرگمی در پیگیری محتوای مقاله برای مخاطب به وجود نیاید. در بخش نتایج می‌توانید به سه موضوع اشاره کنید:

• محدودیت‌ها (limitation): محدودیت‌ها نشان می‌دهند که تحقیقات‌تان واقعی بوده است. چون شما در این بخش از نتایج به مخاطب می‌گویید که بنا به نبود بعضی از منابع و امکانات یا دلایل مختلف دیگر نتواسته‌اید تحقیق را به شکلی ایدئال پیش ببرید.
• دلالت‌ها (implication): در این بخش از مقالات تحقیقی هم به ابعادی از پژوهش‌تان می‌پردازید که قابلیت عملی‌ و کاربردی‌شدن در واقعیت را دارد.
• توصیه‌ها و پیشنهادات (recommendation): در این قسمت از مقالات هم توصیه‌ها و پیشنهاداتی برای محققان دیگر مطرح می‌شود تا در صورت تمایل، کارتان را در مسیری دیگر پیش ببرند و به تکمیل موضوع بپردازند یا به مسیرهایی تازه با الهام از مقاله تحقیقاتی‌تان برسند.

تفاوت میان شاخص استنادی، کتاب‌شناسی و مراجع چیست؟

در هنگام نوشتن مقاله تحقیقاتی، امکان دارد از مطالعات و تحقیقات پیشین برای ایده‌یابی یا پیش‌برد تحقیقات خود استفاده کرده باشید. شاخص استنادی (citation) و مراجع (reference) برای این کار استفاده می‌شوند. یعنی به کمک آنها می‌توان از نویسندگان مقالات دیگر یاد کرد.

شاخص اقتصادی زمانی مطرح می‌شود که ایده‌های نویسندگان دیگر را دقیقا به همان شکلی که مطرح کرده‌اند در مقاله خود بیاورید. سایتیشن یا شاخص استنادی در بدنه مقاله ذکر می‌شود ولی کتاب‌شناسی (bibliography) و مراجع به شکل فهرست هستند و در پایان مقاله ذکر می‌شوند.

تمام ویدئوها، مقالات، کتاب‌ها و مصاحبه‌ها باید در انتهای مقاله تحقیقاتی بیاید. هر مرجع و منبع متعلق به شاخص‌های استنادی باید در بخش منابع مقاله در انتهای اثر آورده شود. در واقع بده‌بستانی میان بخش مراجع و شاخص استنادی وجود دارد. اما کتاب‌شناسی مجموعه‌ای از منابعی است که برای جمع‌آوری اطلاعات برای رسیدن به موضوعی مناسب برای مقاله استفاده شده‌اند. مواردی که در کتاب‌شناسی عنوان می‌شوند، لزوما نیاز به قیدشدن در بدنه مقاله ندارند.

تفاوت فوت‌نُت و اَندنُت چیست؟

نویسنده مقالات برای اینکه بتوانند توضیحاتی جزئی و دقیق برای بعضی از مطالب موجود در بدنه متن مقاله فراهم کنند از فوت‌نت و اندنت استفاده می‌کنند. اگر اطلاعات و توضیحات اضافی در پاورقی قرار گیرد به آن فوت‌نت (footnote) گفته می‌شود. تفاوت اندنت (endnote) با فوت‌نت در این است که اندنت‌ها در انتهای مقاله قرار می‌گیرند.

در آخر

شناخت و آگاهی از بخش‌های مختلف مقالات تحقیقی از شما پژوهشگری حرفه‌ای می‌سازد که بدون مشکل و دردسر می‌تواند مقالاتی تمیز و گویا بنویسد. اگر تفاوت بخش‌های مختلف یک مقاله را به خوبی ندانید، امکان نگارش درست و دقیق هم از شما سلب خواهد شد. پس شناخت این بخش‌ها از مهم‌ترین نکاتی است که هر فرد در دنیای تحقیقات باید به آن واقف باشد.